Sanal Ortamlardaki Öğrenme Deneyimleri İçin Bir Enformasyon Erişim Sistemi Tasarımı - Bölüm 1
GİRİŞ
Yaşam boyu öğrenenler kişisel ve kurumsal öğrenme deneyimlerini gün boyunca iş yerinde, evde ve hareket halindeyken masaüstü, dizüstü ve tablet bilgisayarlarda yaşarlar. Üzerinde çalıştıkları konular sürekli olarak aynı konu hakkında gerçekleştirdikleri önceki öğrenme deneyimlerine ait ayrıntıları anımsamalarını gerektirir. Aynı anda birden fazla konuyu öğrenmeye çalışan bireyler geçmiş deneyimler hakkındaki ayrıntılara konular üzerinde düzenli olarak ardışık biçimde çalışanlardan daha fazla gereksinim duyarlar. Bireylerin geçmişte bilgisayar ortamında yaşadıkları öğrenme deneyimlerine ait anımsatıcı enformasyona (örneğin ekran görüntülerine) her hangi bir anda anımsadıkları bir ya da bir kaç anahtar sözcük yardımıyla erişebilmelerini sağlayacak bir sistem öğrenme deneyimi verimliliğini anlamlı biçimde artıracaktır.
Öğrenme etkinlikleri giderek daha fazla sanal ortamlardaki etkinliklerden oluşmaya başladıkça, bilgisayar ekranı görüntülerinden oluşan arşivler bireylerin geçmiş deneyim havuzlarına erişmeleri ve tekrar canlandırmaları için önemli birer kaynak haline gelir. Düzenli olarak ekran görüntüsü yakalayan yaşam günlüğü sistemleri bu anı kümesini oluşturmak için iyi bir başlangıç olmakla birlikte, ekran görüntülerine deneyimle ilgili anımsanan sözcükler yardımıyla erişebilmek bireyin günlük öğrenme deneyimi verimliliğini daha fazla artıracaktır.
Bu çalışmada bireylerin geçmişteki öğrenme deneyimlerine ait ekran görüntülerine anımsadıkları sözcükler yardımıyla erişebilmelerini ve üzerinde çalıştıkları konuya zaman ekseninde hangi sıklıkta yer verdiklerini görebilmelerini sağlayacak bir sistem tasarlanmış ve prototip bir yazılım geliştirilerek denenmiştir.
Prototip yazılım iki bileşenden oluşmaktadır: Birinci bileşen bireylerin kullandıkları masaüstü, dizüstü ve tablet bilgisayarlara ait ekran görüntülerini düzenli olarak yakalayan, bu ekranlardaki metinleri "optik karakter tanıma" yardımıyla çıkartan ve bulut ortamına kaydeden bir yaşam günlüğü sisteminden oluşmaktadır. İkinci bileşen ise ekran metinlerinin indekslenmesi ve anahtar sözcüklerle erişilmesi sağlayan açık kaynak kodlu bir arama motorunun zamansal sorgu sonuçları üretecek biçimde düzenlenmesiyle oluşturulmuştur. Zamansal arama motoruyla, verilen bir sözcük ya da sözcük grubunu içeren ekran görüntüsü metni dosyaları zaman bağlamında işlenerek görselleştirilmekte ve böylece bireyin aradığı konuyla yıl, ay, gün ve saat temelinde hangi sıklıkta ilgilendiği belirlenebilmektedir. Birey ayrıca herhangi bir andaki ekran görüntüsüne de erişebilmektedir. Çalışmanın son bölümünde, geliştirilen enformasyon erişim sisteminin uygulama alanları, sistemin yaşam boyu öğrenenlere sağlayacağı olanakları, kısıtlılıkları ve gelecekte geliştirilebilir yönleri tartışılmıştır.
SANAL ORTAMDAKİ ÖĞRENME DENEYİMLERİ İÇİN KİŞİSEL ENFORMASYON YÖNETİMİ
Sanal ortamlardaki öğrenme deneyimleri bireyin aynı ortamlardaki bilgi çalışması deneyimlerine eşlik ederler. Mutlu’ya (2014) göre kişisel ve kurumsal bilgi çalışması ortamları en alt düzeyden başlayarak giderek karmaşıklaşan düzeyler halinde iletişim ortamı, medya ortamı, çalışma ortamı, işlemler ortamı, yayıncılık ortamı, öğrenme ortamı ve araştırma ortamı olarak sınıflandırılabilmektedir. Birey bilgi çalışması ortamları arasında bulunan öğrenme ortamını bilinçli ve önceden planlanmış öğrenme etkinliklerini gerçekleştirmek amacıyla kullanırken, diğer bilgi çalışması ortamlarındaki etkinlikleri esnasında da çoğu durumda farkında olmadan, öğrenme deneyimleri yaşar. Bu nedenle bireyin sanal ortamdaki bilgi çalışmasını destekleyecek enformasyon yönetim sistemleri aynı zamanda öğrenme deneyimlerinin yönetiminde de etkili olurlar.
Bireyler kişisel ve kurumsal bilgi çalışmasını gerçekleştirirken büyük miktarlarda kişisel ve kurumsal enformasyonu üretirler, düzenlerler ve kaydederler. Kurumlar, kurumsal enformasyonu yönetmek amacıyla çalışanlarına kurumsal yazılımları kullandırırlar. Fakat bu yeterli olmaz. Birey kurumsal bilgi çalışması gerçekleştirirken de biyolojik bellek, geçmiş deneyimler ve kişisel bilgi tabanı gibi “kişisel” kaynaklardan yararlanmaya devam eder. Kişisel ve kurumsal bilgi çalışması birbirinden kesin çizgilerle ayrılamayacağı için bireylerin, kurumsal bilgi çalışması esnasında da kişisel enformasyon yönetimi araçlarıyla desteklenmeleri gereklidir (Jones, 2008).
ZAMANSAL ENFORMASYON YÖNETİMİ
Enformasyon yönetiminde arama motorlarının önemi artmasına rağmen arama motorlarına verilen sorgular genellikle enformasyonun son durumu hakkında sonuçlar üretmektedir. Arama motorlarına zaman ekseni özelliğinin eklenmesine yönelik ilk örneklerden biri Internet Archive WayBack Machine projesidir (Archive, 2016). Internet Archive projesinde verilen bir web sitesinin değişik zamanlardaki sürümlerine erişmek mümkün olmaktadır. Daha sonraları WayBack motoruyla (ve benzeri internet arşivi motorlarıyla) çok sayıda kurum ve ülke internet arşivi projesi başlatmıştır (Wikipedia, 2016a).
Arama motorlarının içeriğinden farklı olarak arama yapılan anahtar sözcüklerin zamansal dağılımına, diğer bir deyişle Arama Hacim İndeksi (SVI)’ne odaklanan çalışmalar da geliştirilmiştir. Örneğin, 2004 yılından bu yana Google arama motoru üzerinde yapılan aramaların hacim indeksi 2006 yılında hizmete giren Google Trends tarafından sunulmaktadır (Google, 2016). 2006 yılında Efendioglu ve arkadaşları Internet Archive kayıtları üzerinde tarama yaparak, verilen bir anahtar sözcüğün zamansal dağılımını elde eden “Chronica” isimli bir sistem geliştirmişlerdir (Efendioglu ve diğ., 2006). 2008 yılında Jin ve arkadaşları geliştirdikleri TISE isimli arama motorunda web içerikleri üzerinde zamansal arama yapma olanağı sunmuşlardır (Jin ve diğ., 2008). 2007 yılında Alonso ve arkadaşları arama motoru sonuçlarının bir zaman çizgisi üzerinde görüntülenmesini sağlayan bir sistem geliştirmişlerdir (Alonso ve diğ., 2007). Wossen ve arkadaşları ise internetteki çok sayıdaki haber kaynağından elde edilen haberlerin bir zaman çizgisi üzerinde görüntülenmesini sağlayan NewsReader isimli kapsamlı bir sistem önermişlerdir. Bu sistemle “ne oldu”, “ne zaman oldu”, “nerede oldu” ve “kim” sorularına yanıt verebilen bir anlamsal ağ oluşturmuşlardır (Wossen ve diğ., 2014).
[*] Bu bölümün yazılmasında “Mutlu, M.E. (2016). Sanal Ortamlardaki Öğrenme Deneyimleri İçin Bir Enformasyon Erişim Sistemi Tasarımı, 7. Uluslararası Eğitimde Yeni Eğilimler Kongresi – ICONTE 2016, 13-15 Mayıs 2016 , Antalya“ kaynağından yararlanılmıştır.
(Not: Yararlanılan kaynaklar yazı dizisinin sonunda topluca verilecektir.)
