Öğrenme Süreçlerinde Not Alma Teknolojileri İçin Bir Çerçeve Tasarımı - Bölüm 1
GİRİŞ [*]
Öğrenme bir anda gerçekleşmeyen, daha çok, önceki öğrenmelerin üzerine eklenerek devam eden bir süreçtir. Bu süreç, sürekli olarak önceki bir öğrenme anına dönmeyi ve güncel olanı öncekilerle ilişkilendirmeyi içerir. Öğrenmenin doğasında bulunan, geçmiş öğrenme deneyimleriyle etkileşimde bulunma gerekliliği, öğrenme içeriğiyle yaşanan deneyimlerin tekrar tekrar gözden geçirilmesini gerektirir. Geçmiş öğrenme deneyimlerinin erişilebilir olması öğrenmenin transfer edilebilirliği için yaşamsal öneme sahiptir.
Öğrenme içeriği ile geçmişte yaşanan deneyimlere erişmenin etkili bir yolu (eğer deneyimin tüm aşaması bir teknolojiyle kayda alınmadıysa) o içeriğin üzerinde çalışırken ya da o içeriği kapsayan bir ders/seminer/sunumu okurken/dinlerken/izlerken alınan notları incelemektir. Öğrenme deneyimi esnasında alınan notlar daha sonra o deneyimin önemli bölümlerini anımsamayı kolaylaştırır.
Not alma davranışında herhangi bir anda alınan not, yapısı ve kullanım amacına göre, zamansal açıdan üç faklı perspektife ayrılır. Bunlardan birincisi o anda yaşanan öğrenme deneyiminin gelecekte üzerinde çalışılması amacıyla not tutmaktır. Bu davranışla deneyime ait enformasyon gelecekte bu notlar üzerinde düşünüm gerçekleştirileceği öngörülerek yakalanmış olur. Bu notlar geçmişe yönelik belleğe (retrospective memory) ait notlardır. İkinci davranış ise, o anda ortaya çıkan ve çalışan bellekte (working memory) tutulan biçimsel olmayan bir enformasyonun gelecekte kullanılmak üzere unutulmadan hemen kayda alınmasıdır. Örneğin, bir telefon numarası, bir adres, bir fikir bu türe girer ve mikro notlar olarak adlandırılır. Üçüncü tür ise geleceğe yönelik belleğe (prospective memory) ait not alma davranışıdır. Bu tür notlar geleceğe ait planlar, tasarılar, niyetler, bir bilgi çalışmasına ait taslaklar ve karalamalar gibi genellikle o andaki deneyimden daha çok, sürekli olarak gelecekteki bir deneyimle ilişkili olan notlardır (Charness vd., 2012).
Not almanın birinci işlevi enformasyonu yakalama, kaydetme, depolama ve saklama özelliğidir. Öğrenen bu işlevle daha sonra anımsamak isteyeceğini öngördüğü enformasyonu unutma sürecinin etkisinden korur. Öğrenen bilişsel yükü azaltmak için maruz kaldığı enformasyonun hangi bölümünü unutması gerektiğini farkedebilmeli ve kalan bölümlerini de uygun teknolojiyle kayda alabilmelidir.
Not almanın ikinci işlevi kodlamayı destekleme özelliğidir. Not alma dinleme, okuma ve yazma gibi birden fazla algıyı tetikleyen işlemler barındırdığı enformasyonun daha fazla kalıcı olacak şekilde kodlanmasını ve depolanmasını sağlar (Kobayashi, 2006). Bir içeriği sürekli kalem kâğıtla kopyalayarak yaşam boyu belleğinizde tutabilirsiniz. Fakat aynı sonucu bilgisayarda kes-yapıştır işlemi ile elde etmek mümkün olmaz (Mueller ve Oppenheimer, 2014).
Not almanın üçüncü işlevi ise yansıtma işlemini (düşünüm işlemini) destekleme özelliğidir. Karmaşık bir düşünce akışı üzerinde not alarak daha kolay çalışılabilir. Yaratıcı süreçlerde bu ihtiyaçla sık karşılaşılır. Ders çalışan bir öğrenen ya da yaratıcı bilgi çalışması üzerinde çalışan bir bilgi çalışanı bu süre boyunca sürekli olarak kendi kendine beyin fırtınası gerçekleştirir. Beyin fırtınasının ortaya çıkardığı fikirler, yorumlar, bakış açıları ve anılar, eğer birey yoğun bir düşünüm etkisi altındaysa, o anda kaydedilmediği durumda bir sonraki aşamada kullanılması mümkün olmayabilir. Bu nedenle bireyin not alma farkındalığının yüksek olması öğrenme ve çalışma verimini artıracaktır.
Bu çalışmada, not almanın geçici bir davranış olmayıp, yaşam boyu öğrenme sürecine paralel olarak sürdürülmesi gereken bir alışkanlık olması gerektiği varsayılarak, kişisel bir not alma sisteminin bireyin yaşam günlüğüyle bütünleşik olması gerektiği savunulmaktadır.
Diğer taraftan not alma davranışı sadece metinsel bilginin kaydedilmesi şeklinde değil, gerekli olduğunda, ses, görüntü, video ve konum gibi diğer medya türlerinin de kaydedilmesini kapsayacak biçimde ele alınacaktır.
Not alma davranışı aktif not alma ve pasif not alma şeklinde iki grupta incelenecektir. Aktif not alma davranışı bireyin bilinçli bir edimle başlattığı ve sona erdirdiği bir süreç içerir ve yazılı olan için “not tutma / not yapma”, diğer medya türleri için “not kaydetme” olarak adlandırılabilir. Pasif not alma ise bireyin yaşam günlüğü sisteminin bireyin özellikle ilgilenmesini gerektirmeden kendiliğinden gerçekleştirdiği günlük verisi kaydetme işlemidir ve “not yakalama” olarak adlandırılacaktır.
Not yakalama işlemini, ihtiyaç duyulduğunda, açıklama ekleme işlemi takip eder. Açıklama ekleme işlemi “not için not tutma” davranışı olarak görülebilir. İzleyen davranış, bireyin tutmuş, kaydetmiş ya da yakalamış olduğu notları gözden geçirmesi davranışıdır. Bu işlem notlara erişmeyi, notları yeniden canlandırmayı, notlar üzerinde düzenleme yaparak çalışmayı ve notları istenildiğinde başkalarıyla paylaşmayı içerir. Bu aşamada notlar, üzerinde çalışılan bir içerikmiş gibi değerlendirildiğinde, yeni bir not alma sürecinin başlamasına neden olur. Geleneksel not tutma işlemindeki dördüncü adım notların arşivlenmesi ve/veya yok edilmesi işlevlerini kapsar.
Çalışmanın “Alanyazın” bölümünde not alma ile ilgili başlıca alanyazın gözden geçirilecektir. Ardından “Gereç ve Yöntem” bölümünde önce öğrenme süreçlerinde kullanılabilecek not alma teknolojilere yönelik kavramsal bir tasarım gerçekleştirilecektir. Bölümün ikinci aşamasında kavramsal tasarımdan yararlanarak bir mimari tasarlanacaktır. “Bulgular” bölümünde bu mimarinin varsayımsal olarak uygulanması sonucunda elde edilen bulgulara yer verilecektir. “Sonuç ve Öneriler” bölümünde bulguların değerlendirilmesiyle elde edilen sonuçlar paylaşılacak ve sistemin geliştirilmesine yönelik önerilerde bulunulacaktır.
[*] Bu bölümün yazılmasında “Mutlu, M.E., Peri Mutlu, A., Kip Kayabaş, B. ve Kayabaş, İ. (2017). Öğrenme Süreçlerinde Not Alma Teknolojileri İçin Bir Çerçeve Tasarımı, 3’üncü Uluslararası Eğitim, Uzaktan Eğitim ve Eğitim Teknolojileri Kongresi, ICDET 2017, Antalya“ kaynağından yararlanılmıştır.
(Not: Yararlanılan kaynaklar yazı dizisinin sonunda topluca verilecektir.)
